Opština Svrljig se nalazi u istočnoj Srbiji, na srednjem toku Svrljiškog Timoka, između Niša i Knjaževca i Aleksinca i Bele Palanke. Svrljiška i kotlina Bele Reke, oivičeni su masivom Svrljiških planina, Tresibabom i ograncima Ozrena i Device.

Grad Svrljig je administrativni centar ove opštine, koja ima još trideset osam seoskih naselja:

Beloinje Burdimo Bučum Varoš Vlahovo Galibabinac Gojmanovac Grbavče Gulijan Guševac

Davidovac Drajinac Đurinac Željevo Izvor Kopajkošara Labukovo Lalinac Lozan Lukovo

Manojlica Merdželat Mečji Do Niševac Okolište Okruglica Palilula Periš Pirkovac Plužina

Popšica Prekonoga Radmirovac Ribare Svrljig Slivje Tijovac Crnoljevica

Što se tiče stanovništva, osnovni element čine potomci starih Timočana, koje je na ovim prostorima naselio vizantijski car Iraklije početkom 7. veka iz krajeva severno od Karpata, kako bi Srbi bili štit Vizantincima od napada Avara. Međutim, burni istorijski događaji u Srbiji i na Balkanu uticali su na raseljavanje i doseljavanje stanovništva u ovom kraju. Sa severa su dolazili vlaški stanovnici romanske etničke grupe, sa juga Srbi iz Kosovske oblasti i Sandžaka a sa istoka stanovništvo pirotske i trnske oblasti.

Svrljig je antički grad

Podigli su ga Rimljani kada su 29.godine pre nove ere konačno pokorili Tračane. Rimljani su u duhu svoga jezika, tračko ime reke Timahos promenili u Timakus i po njemu nazvali svoja dva važna strategijska utvrđenja na putu Niš-Arčal na Dunavu, Timakus maius na Svrljiškom Timoku i Timakus minus na Belom Timoku.

"Istoričari još nisu do kraja rešili dilemu da li se taj antički Svrljig nalazio kod današnjeg sela Varoš pored vojničke tvrđave ili kod današnjeg sela Niševca, nedaleko od utvrđenja, u dolini pogodnoj za podizanje naselja po rimskom uzoru…"

Podelom Rimskog Carstva, krajem 4. veka Timakus maius je pripao Vizantiji, pa se u petom i šestom veku pominje pod imenom Timadoksion. Istorijski podaci dalje govore o čestom rušenju i razaranju Svrljiga. Huni ga razaraju 441. godine, potom oko 550. godine prilikom prodaje Slovenije na Balkanu, oni grad Svrljig, zajedno sa Avarima, i pljačkaju.

Formiranjem prve srpske države u 9. veku Svrljig i Timočani ostaju van njene granice, zauzeti od Bugarske, gde pripadaju Vidinskoj kneževini. Od Bugara Svrljig preotimaju Vizantinci, a od Vizantije 1182. godine Stefan Nemanja, tako da tada Svrljig prvi put ulazi u sastav srednje države. Potom Svrljig prelazi više puta u vizantijske, ugarske i bugarske ruke, a 1254. srpskoj državi ga vraća kralj Uroš Prvi, a Turci ga zauzimaju, kad i Niš, 1386. Posle Kosovske bitke Svrljig se nalazi u tampon zoni između Srbije i Turske. Svrljig, beleže istoričari napada i Musa Kesedžija.

Oko 1459. godine Turci ovde počinju da naseljavaju svoje stanovništvo i grade Isferlik, obnavljaju i grade kule, hanove, džamije…Turski Isferlik 1597. godine pljačkaju i pale Ugri, a Turci ga ponovo obnavljaju u 18. veku, a pod Svrljišku nahiju pripada i područje Gurgusovca, današnji Knjaževac , i Sokobanje.

Hajduk Veljko od 1807. diže ustanike protiv Turske i u ovom kraju, da bi do odsutne bune došlo , pod vođenjem Radojka Tričkovića Sajtara, 1833. godine, na dan Svetog Marka, kada je ovaj kraj oslobođen od turskog zavojevača i pripojen Kneževini Srbiji.

Svrljiška buna iz 1833. godine nije bila i poslednja buna i rat Svrljižana. Učestvovali su oni i u srpsko-turskim ratovima od 1876. do 1878. godine, Timočkoj buni 1883. godine, velikim ratovima od 1912. do 1918. godine, Drugom svetskom ratu i poslednjim ratnim događajima.

Okrug Svrljiški

Po oslobađanju od Turske 1833. godine, mnogo pre nego što se Niš oslobodio turskog zuluma, godine 1836. zbog izuzetnih zasluga Svrljig dobija zvanje Okružnog mesta, sa sedištem u Niševcu, a posle tri godine, postaje sedište sreza, a Derven, današnji Svrljig postaje sresko mesto 1881. godine. I selo Izvor je neko vreme bilo sresko mesto pošto je sreska zgrada u Svrljigu izgorela u požaru.